Kafka, “Dönüşüm” adlı öyküsünde böcek metaforu üzerinden, yani bir şeyi bir başka şeye benzetme yoluyla eleştirerek insan ve toplum çözümlemesi yapıyor.
Kafka’nın 1912 yılında kaleme aldığı Metamorfosis adlı kitabı dilimize “Dönüşüm” adıyla aktarılmıştır. Kafka, sanayi devrimiyle birlikte çalışma hayatı içinde yabancılaşmaya başladıkları hayatı, bir sabah böceğe dönmüş olarak bulup, bu hayata böcek gözüyle doğrudan bir bakış atarken buna okuyucu da tanık ediyor.
Kafka’nın 1912 yılında kaleme aldığı Metamorfosis adlı kitabı dilimize “Dönüşüm” adıyla aktarılmıştır. Kafka, sanayi devrimiyle birlikte çalışma hayatı içinde yabancılaşmaya başladıkları hayatı, bir sabah böceğe dönmüş olarak bulup, bu hayata böcek gözüyle doğrudan bir bakış atarken buna okuyucu da tanık ediyor.
Muhabbet esnasında Kafka’nın hayatını okuyan bir arkadaşım bana dedi ki; kitapta Franz Kafka kendisini böceğe dönüşen Gregor Samsa’nın yerine koymuş ve aslında gerçek hayatta babası ile arasındaki ilişkiyi yazmış dedi. Her iki yönüyle de ele alsak, kitap okuyucuyu konusuyla ve hikayesiyle kendisine çeken ve hayata bakışına katkı sunacak bir eser.
Kısa kısa karakterlere ve hikayedeki yerlerine değineyim. Babanın aile bireyleri üzerindeki iktidarı açık şekilde görünüyor. Astım hastası bir anne ve keman çalmayı çok seven genç bir kız. İflas eden babasının ve ailesinin bütün borçlarını üstlenerek onları rahat içinde yaşatmaya çalışan, yaşadıkları büyük evin ve hizmetçilerin giderleri için durmaksızın çalışmak zorunda olan Gregor. Bu temponun içinde bir sabah isteği dışında dev bir böceğe dönüşen Gregor, yerine getirmek zorunda olduğu görevleri yapamayarak, aksayan hayatı karşısında kendisine verilen değerin de yavaş yavaş yok oluşunu gayet sancılı bir şekilde görerek sürekli eski ve yeni durumunu sorgulamaya devam ediyor.
Hayatı eskiden de pekiyi olmayan Gregor, böceğe dönüştükten sonra da babasının elinde sallanan sopayı her an sırtına ya da başına yiyip ölme tehdidi altındadır. Gregor'un bir defasında hayatını bağışlaması için ona yalvaran annesi sayesinde kurtulur. Önceleri her işini kız kardeşi yaparken daha sonraları yaralı, örselenmiş, lanetli ve tozlu bir odada terk etmeye başladığı Gregor, her ne kadar insanlarla iletişim kuramasa da her şeyi tam bir bilinç ve farkındalık hali içinde irdeleyerek anlatmaya devam eder.
İlginç olan, Gregor, böceğe dönüşmesini kendisi için önemli bir sorun olarak görmemekteydi. Böceğe dönüşmüş olmasına rağmen bilincinde hiçbir değişim olmamıştı. Ona göre, en büyük sorun, işini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalmasıydı. Bu nedenle böceğe dönüşse de işe gitmek için elinden geleni yapmaya çalıştı.
Gregor’un üzerinde anne, baba ve kız kardeşinin sorumluluğu bulunmaktaydı. O, tek başına ailesinin geçimini temin ediyordu. İflas eden babasının evde rahat bir hayat sürmesini, keman çalan kız kardeşini konservatuarda okutmakta olan kararını sürdürürken, başından beri iğrendiği işine de bu nedenlerle devam ettiğini görüyorum. Fakat Gregor’un işsiz kalması, aile bireylerinin ona verdiği değerin de aniden azalmasına neden oldu.
Çalıştığı firmanın temsilcisi için önemli olan Gregor’un vaktinde işe gitmesiydi. O, Gregor’un değerini sadece yaptığı işle ölçüyordu. Temsilcinin Gregor’a biçtiği değer, modern toplumlardaki bireyin toplum içindeki konumuna karşılık gelmekteydi bu sanırım günümüzde de böyle.
Gregor acınacak halde olmasına rağmen, babası ona düşmanca davranıyordu. Fiziksel değişim geçirdikten sonra daha ezik hale gelen Gregor, değişim geçirmeden önce ezik olsa da ailenin geçimini sağlamakla görevli olduğundan ailede birinci plandaydı. Görülüyor ki, yaşadığı toplumda aile içindeki ilişkileri de para belirlemekte. Bu bağlamda düşünüldüğünde eserde, paranın modern toplumlarda her şeyin önüne geçtiği vurgulanmış.
Gregor Samsa’nın kız kardeşiyle olan ilişkisinde ise, başlangıçta ihtiyaçlarını gideren ve sürekli onunla ilgilenen kız kardeşinin daha sonra ona karşı tutumu değişir. Gregor’un ise sırtında babasının açtığı yara hiç geçmez ve kız kardeşi de artık çalışmaya başlar. Ekonomik güce sahip olmasıyla birlikte artık Gregor’a olan yaklaşımında değişimler meydana gelir. Anne ve babası gibi artık kız kardeşi de Gregor’u istememektedir. Özlemi çekilen güzel bir hayatın önündeki engellerden birisi de belki bu kocaman böcektir.
Gregor’un babasıyla ilişkisi de soğuk ve gerilimlidir. Böceğe dönüştükten sonra babasının bastonuyla her an öldürülme tehdidi altındadır. Bir gün gerginliğe yol açan durum karşısında babası tarafından masanın üzeride duran elmalarla taşlanır. Fırlatılan elmalardan biri Gregor’un tam sırtına isabet eder ve elmanın bir parçası orada gömülü kalır. Böylece sırtında iyileşmeyen, gün geçtikçe kokuşan bir yara açılır. Bu yara, hayattan gün geçtikçe soyutlanan yaşamı karşısında duyduğu acıdan daha fazla can yakmaz ama Gregor’un bir gün kız kardeşinin çaldığı keman dinletisine kendini kaptırıp karanlık odadan salona çıkmasıyla gelişecek olay sonrası yine o karanlık odaya dönüp sessizce ölmesine neden olacaktır.
Gregor’un ölümü beklenildiği gibi matemden ziyade özlemi çekilen bir hayata adım atmak için diğer aile bireylerini babanın kolları altında bir araya getirecektir.
Belki daha iyi bir eve taşınılmalıdır ama daha önce kendilerine biraz zaman ayrılmadı ve tranvay gezisine çıkılmalıdır. Artık kızlarının yeterince büyüyerek güzelleştiği ve serpildiği fark edilir. Uygun bir eş bulup evlendirilmelidir…. İyi okumalar….
Hayatı eskiden de pekiyi olmayan Gregor, böceğe dönüştükten sonra da babasının elinde sallanan sopayı her an sırtına ya da başına yiyip ölme tehdidi altındadır. Gregor'un bir defasında hayatını bağışlaması için ona yalvaran annesi sayesinde kurtulur. Önceleri her işini kız kardeşi yaparken daha sonraları yaralı, örselenmiş, lanetli ve tozlu bir odada terk etmeye başladığı Gregor, her ne kadar insanlarla iletişim kuramasa da her şeyi tam bir bilinç ve farkındalık hali içinde irdeleyerek anlatmaya devam eder.
İlginç olan, Gregor, böceğe dönüşmesini kendisi için önemli bir sorun olarak görmemekteydi. Böceğe dönüşmüş olmasına rağmen bilincinde hiçbir değişim olmamıştı. Ona göre, en büyük sorun, işini kaybetme riskiyle karşı karşıya kalmasıydı. Bu nedenle böceğe dönüşse de işe gitmek için elinden geleni yapmaya çalıştı.
Gregor’un üzerinde anne, baba ve kız kardeşinin sorumluluğu bulunmaktaydı. O, tek başına ailesinin geçimini temin ediyordu. İflas eden babasının evde rahat bir hayat sürmesini, keman çalan kız kardeşini konservatuarda okutmakta olan kararını sürdürürken, başından beri iğrendiği işine de bu nedenlerle devam ettiğini görüyorum. Fakat Gregor’un işsiz kalması, aile bireylerinin ona verdiği değerin de aniden azalmasına neden oldu.
Çalıştığı firmanın temsilcisi için önemli olan Gregor’un vaktinde işe gitmesiydi. O, Gregor’un değerini sadece yaptığı işle ölçüyordu. Temsilcinin Gregor’a biçtiği değer, modern toplumlardaki bireyin toplum içindeki konumuna karşılık gelmekteydi bu sanırım günümüzde de böyle.
Gregor acınacak halde olmasına rağmen, babası ona düşmanca davranıyordu. Fiziksel değişim geçirdikten sonra daha ezik hale gelen Gregor, değişim geçirmeden önce ezik olsa da ailenin geçimini sağlamakla görevli olduğundan ailede birinci plandaydı. Görülüyor ki, yaşadığı toplumda aile içindeki ilişkileri de para belirlemekte. Bu bağlamda düşünüldüğünde eserde, paranın modern toplumlarda her şeyin önüne geçtiği vurgulanmış.
Gregor Samsa’nın kız kardeşiyle olan ilişkisinde ise, başlangıçta ihtiyaçlarını gideren ve sürekli onunla ilgilenen kız kardeşinin daha sonra ona karşı tutumu değişir. Gregor’un ise sırtında babasının açtığı yara hiç geçmez ve kız kardeşi de artık çalışmaya başlar. Ekonomik güce sahip olmasıyla birlikte artık Gregor’a olan yaklaşımında değişimler meydana gelir. Anne ve babası gibi artık kız kardeşi de Gregor’u istememektedir. Özlemi çekilen güzel bir hayatın önündeki engellerden birisi de belki bu kocaman böcektir.
Gregor’un babasıyla ilişkisi de soğuk ve gerilimlidir. Böceğe dönüştükten sonra babasının bastonuyla her an öldürülme tehdidi altındadır. Bir gün gerginliğe yol açan durum karşısında babası tarafından masanın üzeride duran elmalarla taşlanır. Fırlatılan elmalardan biri Gregor’un tam sırtına isabet eder ve elmanın bir parçası orada gömülü kalır. Böylece sırtında iyileşmeyen, gün geçtikçe kokuşan bir yara açılır. Bu yara, hayattan gün geçtikçe soyutlanan yaşamı karşısında duyduğu acıdan daha fazla can yakmaz ama Gregor’un bir gün kız kardeşinin çaldığı keman dinletisine kendini kaptırıp karanlık odadan salona çıkmasıyla gelişecek olay sonrası yine o karanlık odaya dönüp sessizce ölmesine neden olacaktır.
Gregor’un ölümü beklenildiği gibi matemden ziyade özlemi çekilen bir hayata adım atmak için diğer aile bireylerini babanın kolları altında bir araya getirecektir.
Belki daha iyi bir eve taşınılmalıdır ama daha önce kendilerine biraz zaman ayrılmadı ve tranvay gezisine çıkılmalıdır. Artık kızlarının yeterince büyüyerek güzelleştiği ve serpildiği fark edilir. Uygun bir eş bulup evlendirilmelidir…. İyi okumalar….
Dönüşüm-Metamorfosis
Franz Kafka
Franz Kafka
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
74 Sayfa
74 Sayfa
Puan
★★★★★
Yorumlayan Gazeteci Ercan KILIÇLI
Yorum Gönder